Nederland

'Ik vond zeer weinig huizen tussen Haarlem en Amsterdam die niet verbrand waren. Ik zag ook onderweg, tussen kadavers van beesten die hier en daar lagen, een naakt mens in het midden van de weg liggen, nagenoeg in het spoor van de wagens. Deze was geheel door de zon verdord, vrijwel geplet, zodat een bedaard mens moest schrikken als hij dit zag.' In het voorjaar van 1575 werden de bewoners van Hollands Noorderkwartier - het gebied ten noorden van Amsterdam - opgeschrikt door een dreigende Spaanse invasie. De Nederlandse Opstand was enkele jaren eerder uitgebroken. Tot dusver waren alle pogingen van de regering van Filips II om de Oranjegezinde rebellen uit dit waterrijke en afgelegen gebied te verlagen vergeefs geweest. Ditmaal deed het gerucht de ronde dat zich onder de oorlogsmoede bevolking verraders bevonden, die samenspanden om de vijand binnen te laten. Een aantal landlopers en boeren werd opgepakt; zij werden op de pijnbank gelegd, gedwongen de namen van hun opdrachtgevers te noemen, gevonnist en ter dood gebracht. Het spoor leidde ten slotte naar Jan Jeroensz., een advocaat uit Hoorn. In Het verraad van het Noorderkwartier wordt verteld hoe Jan Jeroensz. dankzij grote persoonlijke moed en een ongebroken vertrouwen in het recht aan zijn belagers wist te ontkomen. Voor het eerst wordt hier de Nederlandse Opstand beschreven uit het gezichtspunt van de gewone bevolking van stedelingen, boeren, vagebonden en op de vlucht geslagen katholieke geestelijken. Voor hen was de Opstand geen heroïsche vrijheidsstrijd, maar een doodgewone, 'smerige' oorlog. Het ging er niet om die oorlog te winnen: het ging erom hem te overleven.

 'Oorlog is niets anders dan onenigheid of een conflict, dat ontstaan is omdat enkele dingen het ongenoegen van de menselijke wil hebben veroorzaakt, met als gevolg dat dit conflict tot een redelijke oplossing zal worden gebracht', aldus Honoré Bouvet in zijn Arbre des Batailles uit 1387. Op religieuze taferelen na, is op middeleeuwse miniaturen geen enkel onderwerp zo vaak afgebeeld als oorlog. Ook in Holland kreeg men van hoog tot laag met oorlog te maken. Maar liefst acht van de ruim twintig graven en gravinnen die Holland tussen de tiende en de veertiende eeuw bestuurden, vonden hierdoor de dood. Ondertussen groeide het graafschap, gestuwd door de motoriek van de krijg, uit tot het machtigste gewest van de Noordelijke Nederlanden. De Graaf beschrijft in zijn bijzonder boeiende studie de oorlogen die om Holland gevoerd zijn tussen 1000 en 1375: de Stichtse conflicten, het conflict Zeeland bewester Schelde, de Westfriese guerilla, de slag bij Staveren en de Hollandse successie-oorlogen (de Loonse oorlog en de eerste fase van de Hoekse en Kabeljauwse Twisten). De Graaf analyseert de strijd op twee niveaus. Het eerste is dat van de grand strategy: het grote geheel van politieke, economische, sociale en mentale ontwikkelingen in middeleeuwse tijd en ruimte. Het tweede niveau is dat van de militaire strategie, de krijgsoperatiën, de combats. Door deze methode is het mogelijk inzicht te krijgen zowel in de longue durée, de schijnbaar onbeweeglijke geschiedenis van het Hollandse landschap, als in de politieke en sociaal-economische lange termijnontwikkelingen. Oorlog om Holland belicht tegelijkertijd het vorstendom in wording en de in het strijdgewoel verwikkelde mens.

Uit de serie Middeleeuwse studies en bronnen. Dit is deel 38.

Spontane foto?s van mensen en hun omgeving waren zeldzaam aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Er werden toen voornamelijk statige portretfoto's gemaakt. Maar fotografen als Jacob Olie en James Higson legden zich juist toe op het fotograferen van het leven van alledag. Gerard Kamp selecteerde uit hun en andere archieven de mooiste beelden, gemaakt zowel in de stad als op het platteland, en kleurde die pixel voor pixel in. De ingekleurde beelden zijn voorzien van korte essays, die het beeld in de tijd plaatsen. 'Vergeten Nederland' is een levendig tijdsbeeld van de decennia voor en na 1900, een periode waarin Nederland voorgoed veranderde.

Goed Geld vertelt de geschiedenis van een filantropisch fenomeen: de Nutsspaarbank. Het vertrouwen in banken mag dan ondermijnd zijn sinds de crisis van 2008, maar ooit stond het belang van spaarders wel degelijk voorop. In het begin van de negentiende eeuw verrezen overal in Nederland spaarbanken. Het initiatief kwam van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. In de loop van 175 jaar groeide de Nutsspaarbank uit tot een financieel baken voor 'gewone mensen', een instelling met een sociaal hart. De bank werd steeds professioneler en gold lange tijd overal in Nederland als een betrouwbare plek voor spaargeld - totdat de welvaart in de jaren 1970 toenam en de concurrentie met commerciële banken een einde maakte aan het Nutsspaarbank-gevoel. In de afgelopen kwarteeuw hebben het VSBFonds en later het Fonds 1818 ervoor gezorgd, met kapitaal van de Nutsspaarbank, dat de sociale erfenis van deze bank niet verloren ging.

Dit is een prentenboek met verhalen, De mandenmaker Jan Beuning die met een rode vlag in zijn handen sneuvelde op een barricade in de Jordaan. De Friese arbeider die hoorde dat Domela Nieuwenhuis zou spreken en zei: 'Us verlosser komt!’ De wever uit Almelo die zijn pet niet meer wilde afnemen voor Chef-Jan.
Voor het eerst staan ze samen in deze reportage over de vroege arbeidersbeweging in Nederland, niet onzichtbaar gemaakt door een woud van voetnoten en jaartallen. Vanaf de sekte van de Zwijndrechtse Nieuwlichters wordt het spoor gevolgd van Saint-Simonisten, communisten, radicale 'volksmannen’ als Multatuli, de eerste socialisten, de Domela-beweging en de marxisten tot en met de oprichting van de SDAP in 1894. Meer dan 300 foto's, tekeningen en pamfletten laten zien hoe de mensen in die tijd woonden, werkten en in opstand kwamen.Dit boeiende lees- en kijkboek is dank zij een uitvoerig naam- en zaakregister ook een bruikbaar naslagwerk.

Beschrijving van de invloed van de gravinnen van Holland van ca. 900 tot ca. 1300.

Van vrijwel elke beroepsgroep heeft de samenleving een karikaturaal beeld: de kruidenier is een zuinige krentenweger, de gemeenteambtenaar zit achter het loket te slapen en de archivaris zit verscholen tussen stoffige folianten. De auteurs van deze bundel doen geen moeite dat beeld te veranderen, maar zien om naar het verleden om te schetsen hoe hun vak zich heeft ontwikkeld. Ter gelegenheid van het honderdjarige jubileum brengt de Vereniging van Archivarissen in Nederland een bundel opstellen uit over de geschiedenis van de vereniging, haar plaats binnen de beroepsgroep, haar voormannen en –vrouwen en haar betekenis voor de samenleving. De tien bijdragen schetsen een beeld van het Nederlands archiefwezen en de rol van de Vereniging daarin in honderd jaar. Zij geven geen afgewogen geschiedschrijving, maar bekijken het verleden ieder vanuit een eigen invalshoek. Het archivariaat gaat mee met zijn tijd, maakt gebruik van ontwikkelde technieken en speelt in op de steeds veranderende wensen van de samenleving. Ook de toekomstige uitdagingen voor de archivaris zijn groot: de omgang met nieuwe informatiedragers, de tegemoetkoming aan de maatschappelijke behoefte aan informatie, en niet te vergeten het behoud van het vak.

De dirigenten van de herinnering behandelt de ontdekking en verbeelding van de volkscultuur in Nederland en haar rol bij en haar rol bij de schepping van een nationale identiteit. De auteur gaat in op het ontstaan van toeristenplaatsen als Volendam en Marken, de volkscultuur als onderwerp in de schilderkunst (o.a. Haagse School) en de opkomst van de openluchtmusea.

Typisch Nederland. Wat is nu precies 'typisch Nederland'? Die vraag heeft in de loop van de geschiedenis al velen beziggehouden. Nog niet zo lang geleden werd gedacht dat alleen bij boeren en vissers nog het authentieke leven was te zien. Maar de tijd staat ook op het platteland en langs de kust niet stil. Wat wij op en top Nederlands vinden, verandert voortdurend. Koffietijd om acht uur en het broodtrommeltje zijn even karakteristiek voor ons land als Koninginnedag en Sinterklaas. De auteurs van dit boek beschrijven telkens actuele, herkenbare voorbeelden, die vervolgens historisch worden uitgesponnen. Zo krijgt u een veelkleurig en verrassend beeld van 'typisch Nederlandse' zaken.

Nederland 1780-1914 is de langverwachte studie over de economische geschiedenis van ons land in de negentiende eeuw. Op grond van een groot en langdurig onderzoekproject, waarin op een systematische manier de gegevens over de groei van de economie zijn gereconstrueerd, wordt een gedetailleerd beeld gegeven van de geleidelijke industrialisatie vanaf de jaren 1820, een industrialisatie die in de periode na 1865 duidelijk versnelde. Binnen de ruimere context van het Europese industrialisatieproces springt echter de relatief trage ontwikkeling van de Nederlandse economie in de periode tot ongeveer 1865 in het oog. Deze economische veranderingen worden geplaatst binnen en verklaard uit de sociaal-politieke ontwikkeling van Nederland: uit de ontwikkeling van de staat en uit de evolutie van de institutionele verhoudingen die het economisch leven reguleerden. In dat kader wordt veel aandacht besteed aan de hervormingen van de Bataafse revolutionairen, aan het autocratische experiment van Willem I, aan het liberale offensief dat tussen 1840 en 1870 gestalte krijgt en aan de aanzetten voor een nieuwe sociaal-politieke structuur die na 1870 tot stand komen. Tevens wordt aandacht besteed aan de relaties met het koloniale rijk van Nederland, aan de ontwikkeling van de overheidsfinanciën en aan de bijzondere rol die de Nederlandse landbouw in het proces van economische ontwikkeling heeft gespeeld.
Nederland 1780-1914 kan beschouwd worden als het vervolg op het veelgeprezen standaardwerk van De Vries en Van der Woude (Nederland 1500-1815).

De historicus J.C.H. Blom publiceerde de afgelopen tien jaar regelmatig over Nederland in de twintigste eeuw. Hij heeft zich daarbij gebaseerd op zorgvuldig onderzoek in archieven en nauwkeurige analyse van literatuur. De geschiedenis van de VPRO, de veranderende opvattingen over de vrouw, de gijzelaars van Sint Miechielsgestel, of de verhouding tussen maatschappij en krijgsmacht, hoe gevarieerd deze onderwerpen ook zijn, zij vinden een natuurlijke samenhang in het burgerlijke karakter van de Nederlandse samenleving. Beheersing en soberheid behoren tot de opvallendste waarden van het burgerlijke Nederland. De historische essays van Blom dragen nadrukkelijk bij tot een beter verstaan van ons land in deze eeuw.

Het is begin jaren zestig. Schoorvoetend bestijgt een groep leerlingen, geboren tijdens de babyboom, de deftige trappen van het Stedelijk Gymnasium in Tiel. Als dochter van een loonwerker, zoon van een kroegbaas - de auteur - of kind van een arbeider in de jamfabriek van Flipjes Tiel zitten ze aanvankelijk wat onwennig in de klas. Ze zijn niet afkomstig uit de traditionele kweekvijver van de school, de notabelen van de stad en omstreken. Buiten woeden de jaren zestig met popmuziek, spijkerbroek en weelderige haardos. Binnen houdt een geharnaste, conservatieve rector met ijzeren hand succesvol de nieuwe tijd buiten de deur. Het klassieke bolwerk lijkt ongeschonden het roerige decennium te overleven. Of toch niet? Van Esterik schetst een kleurrijk panorama van een provinciestad en een school tijdens de naoorlogse wederopbouw. Tucht en spaarzaamheid brengen welvaart. De babyboomers uit de eenvoudige gezinnen leren met mes en vork eten. Aan het einde van de jaren zestig is alles anders.

Ons eigen land rond de eeuwwisseling. Door woord en beeld de schoonheid van ons eigen land ten toon te spreiden, ziet daar het doel van dit werk. Kaarten en reiswijzers, van hoeveel belang ook overigens, kunnen, het spreekt haast van zelf, in dezen slechts hulpmiddelen zijn. Reeds sedert tal van jaren koesterde Het Bestuur daarom den wensch eenmaal een prachtwerk uit te geven, dat Nederlands zoo vaak miskende schoonheid in breede kringen openbaren zou.

'De schouwen begonnen te roken en de cadans der getouwen begon hoorbaar bij elken fabrieksingang, in alle tuinen van de stad.' Zo beschrijft de Tilburger Uri Nooteboom zijn jeugdherinneringen aan het begin van deze eeuw, een tijd waarin het ritme van het dagelijks leven wordt bepaald door de broodheer, de textielindustrie. Wanneer de onverwoestbaar lijkende textielimperia ineenstorten, nadert dit tijdperk zijn einde. Honderden fabrieksgebouwen en -schoorstenen gaan tegen de vlakte en wat dan nog rest, vindt men hoofdzakelijk in archieven en musea. Want herinneringen vervagen. Dit zelfde lot treft eerder de lakenindustrie en de huisnijverheid der linnenwevers. De naderhand in Brabant en Twente geweven 'katoentjes maken plaats voor moderne weefsels en vervolgens verplaatst de textiel het toneel van haar werkzaamheden grotendeels naar vergelegen ontwikkelingsgebieden. De herinnering aan een wereld van heren en knechten sterft uit. Een wereld van horde menselijke verhoudingen waarin het loon van zware arbeid wordt afgeroomd door de textielbaronnen, die daarmee een wankele werkgelegenheid voor de massa en een stevige basis voor hun eigen bezitsvorming scheppen. In De kadans van de getouwen schetst de Twentse journalist Adriaan Buter een beeld van het leven rond laken en lijnwaad. De auteur gaat ver terug in de historie van de Nederlandse textielindustrie: hongeren in de Leidse lakennijverheid, sloven in het Gooi, kruikezeiken in Tilburg en het opvlammend verzet in Twente. Het is een boek over heren en hun knechten, die zich bewust werden geen slaven, maar mensen te zijn.

Nederland kan de komende twintig jaar weinig economische groei meer verwachten, stelt Jaap van Duijn. Na de ongekende welvaartsstijging sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we nu te kampen met verzadiging, vergrijzing en de concurrentie van nieuwe landen. Op termijn zal de bevolking gaan dalen. Voor onze rijkdom hebben we een hoge prijs betaald: een aanslag op het milieu, een overvol land, een verlies aan rust en ruimte. Aan meer materiële welvaart is nauwelijks behoefte - wel aan meer welzijn. Maar zijn we bereid de inspanningen te verrichten om terug te winnen wat verloren is gegaan? Bestaat er een Nederland na de groei?

Hoe was het om rond het begin van de jaartelling de Lage Landen te bereizen, om naast Kenau Simonsd. Hasselaar op de muren van het belegerde Haarlem te staan, of om als kind de watersnoodramp van 1953 te beleven?
Geert Mak verzamelde voor Ooggetuigen van de vaderlandse geschiedenis ruim honderd authentieke verslagen van belangrijke momenten uit de vaderlandse geschiedenis over een tijdvak van meer dan twintig eeuwen. Uit dagboeken, brieven, reisverslagen en krantenartikelen distilleerde hij een reeks kleine en grote reportages die eigenschap gemeen hebben: de auteur is er persoonlijk bij geweest. De verslagen zijn heet van de naald op papier gezet; soms met duidelijk hoorbare emotie, vaak met verwondering, en altijd met een scherp oog voor details.
In deze geheel herziene uitgave zijn veel verslagen voorzien van bijzondere en vaak aangrijpende illustraties die de historische sensatie nog extra voelbaar maken.

De grote Duitse schrijver Heinrich Heine zou eens hebben opgemerkt: “Als de wereld vergaat, dan ga ik naar Nederland. Want daar gebeurt alles altijd vijftig jaar later.” Waarschijnlijk heeft Heine dat helemaal nooit gezegd, maar de uitspraak is algemeen bekend geworden en maakt tegenwoordig haast deel uit van het collectieve bewustzijn van de Nederlanders. Hier gebeurt alles altijd vijftig jaar later. Een geruststellende gedachte. Of toch niet?

Er zijn vele manieren om een geschiedenis van Nederland te schrijven. Jan Blokker jr. neemt de lezer mee langs tientallen meer of minder bekende uitspraken van Nederlanders en van beroemde buitenlandse bezoekers aan de Lage Landen. Er ontstaat een rijk en afwisselend beeld van een eigenaardige verzameling mensen die samengedreven wonen in een splinter van noordwest Europa.
Sommige buitenlanders getuigen van hun bewondering voor dit volk, anderen van hun afkeer. En vrijwel steeds is er sprake van opperste verbazing. Hoe kan dat? Hoe kunnen mensen daar leven en waarom doen ze zo raar. Het is aan de lezer om een antwoord te vinden op die vragen.

Jan Blokker jr. was leraar geschiedenis in Amsterdam. Enige tijd was hij rector van een school in het noorden van het land. Hij publiceerde gedichten en een novelle. Met zijn vader en zijn broer schreef hij Het vooroudergevoel. De vaderlandse geschiedenis en Er was eens een god. Bijbelse geschiedenis.

Rembrandt van Rijn, Johan de Witt, Michiel de Ruyter - het zijn nog steeds bekende Nederlanders, ook al zijn ze intussen meer dan driehonderd jaar dood. Zij leefden in een tijd dat er in Nederland iets wonderbaarlijks gebeurde. Nederland ontstond als een apart land en tijdens de Tachtigjarige Oorlog die daarvoor nodig was, werd Nederland ook nog eens het rijkste land ter wereld. De kunsten bloeiden en er heerste politieke en religieuze vrijheid. Nederlandse zeevaarders en kooplieden zetten een wereldomspannend handelsnetwerk op poten. Hun geldingsdrang bracht de Nederlanders welvaart, maar ontnam talrijke mensen in Azië, Afrika en Amerika hun vrijheid. Tijdens deze periode, die bekend is geworden als de Nederlandse Gouden Eeuw, werden de Nederlanders daarom zowel bewonderd als gevreesd. 'Nederlands Gouden Eeuw' maakt de lezer wegwijs in deze bijzondere geschiedenis. Het verhaalt van de Nederlanders in tijden van economische voorspoed, religieuze tolerantie en culturele bloei, maar ook van de vele oorlogen die Nederland voerde en natuurlijk de slavernij. Hoe kon dit allemaal tegelijk gebeuren?

Nederland is in korte tijd rijker geworden dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden. Nieuwe wetenschappelijke inzichten en technische mogelijkheden zagen het licht. 'Het goede leven' laat zien hoe door dit alles de wereld letterlijk en figuurlijk werd opengebroken. Met bromfiets of auto kwamen we steeds verder van huis. Televisie bracht onbekende landen en volkeren de woonkamer binnen. De zondag veranderde van een rustdag in een dag om erop uit te trekken. In 'Het goede leven' pakt Annegreet van Bergen de draad op van haar boek 'Gouden jaren' en laat ze met nieuwe observaties en anekdotes zien hoe de grote naoorlogse groei het leven in Nederland onherkenbaar heeft veranderd. Huismoeders doen hun boodschappen niet meer met een netje in de hand bij de kruidenier om de hoek. De tijd is voorbij dat verloofde stellen jaren moesten sparen voor hun uitzet of dat mensen maanden op een telefoonaansluiting moesten wachten. Welke vrouw wordt nu nog ontslagen als ze gaat trouwen? Wie biedt zijn gasten nog een rokertje aan? En: welk kind spaart tegenwoordig nog sigarenbandjes?

Tijdens de koloniale slavernij zijn miljoenen mensen gereduceerd tot het bezit van een ander. Van slechts een deel van alle betrokkenen zijn hun levensverhalen te achterhalen. Het Rijksmuseum stelt in een tentoonstelling tien historische personen centraal, bekende en minder bekende. Met deze persoonlijke blik wil het museum de slavernij van gezichten voorzien en de universele, tijdloze relevantie van deze geschiedenis invoelbaar maken. Hoe moeten we ons het harde leven voorstellen van een man in slavernij op een plantage in Brazilië in de zeventiende eeuw? Of het luxe leven van een Nederlandse slavenhandelaar in diezelfde tijd? Of dat van een vrouw die kans zag de plantage te ontvluchten? In deze rijk geïllustreerde publicatie worden de levens van tien personen beschreven die deel uitmaakten van de Nederlandse koloniale slavernijgeschiedenis en die centraal staan in de tentoonstelling Slavernij in het Rijksmuseum. We maken onder anderen kennis met de Afrikaanse João Mina die op een suikerplantage in Brazilië werkte, met Jonas Witsen, eigenaar van een plantage in Suriname, Untung Surapati, die zich aan slavernij ontworstelde en in Indonesië een nationale held werd, en met de illustere One-Tété Lokhay, die een inspiratiebron was voor de mensen die het slavernijsysteem op Sint Maarten tot stilstand brachten. Door hun verhalen krijgt de geschiedenis reliëf en krijgen we beter zicht op het systeem van slavernij, de ervaring ervan, en hoe mensen toen dachten over vrijheid. In het slotessay wordt de balans opgemaakt: waar staan we anno 2020 in onze omgang met het koloniale slavernijverleden? De tentoonstelling concentreert zich op de Nederlandse betrokkenheid bij slavenhandel en slavernij. De Nederlandse koloniale periode staat centraal, van de 17de tot en met de 19de eeuw, zowel in de driehoek Nederland-Afrika-Amerika, als in de landen rondom de Indische Oceaan waar de VOC actief was.

Afbeeldingen uit de 16e en 17e eeuw van het wegen van geld en een overzicht van de in de 16e en 17e eeuw gebruikte muntweegapparatuur.

Verslagen van zeer diverse gebeurtenissen en situaties uit de geschiedenis van Nederland van 50 voor Chr. tot 1990.

Verhalen over gebeurtenissen in Nederland en zijn koloniën in de 17e eeuw van mensen uit die tijd.