Het hart van de natie, Morele verontwaardiging en politieke verandering in Nederland, 1870-1919

Heeft een natie een hart? De negentiende eeuw was de eeuw van disciplinering, regulering en tucht, door de staat opgelegd. De negentiende eeuw was ook de eeuw van burgerlijk idealisme en activisme. Allerlei groepen spanden zich in voor de morele verheffing van de samenleving.

Liberalen maakten zich zorgen over de losse zeden van het volk, dat dronk, gokte en te veel kinderen kreeg. Confessionelen verzetten zich tegen het materialisme en de teloorgang van het geloof door actie te voeren tegen de zondagse pleziertrein, de danszaal en de kermis. Vrouwen streden tegen de dubbele moraal, zoals de door de overheid gereglementeerde uitbuiting van arme prostituees door rijke heren van stand.

Deze morele bevlogenheid van de burgerij kreeg ook vorm in de politiek. Door de oprichting van een politieke partij of door de petities en acties van buitenparlementaire organisaties spraken velen zich uit voor het zedelijk fundament van de natie. In 'Het hart van de natie' beschrijft Hanneke Hoekstra de morele dimensie van de natievorming. De afschaffing van de doodstraf, de oprichting van de ARP en de toekenning van het kiesrecht aan vrouwen waren belangrijke momenten in de vorming van de nationale gemeenschap.

Met name de antirevolutionairen en de vrouwenbeweging slaagden erin door het hele land mensen te mobiliseren en te betrekken bij de zedelijke natie. De kracht van deze organisaties vormde het warme hart van Nederland.