Joods Nederland, Een cultuurhistorische gids

De joden hebben in de Nederlandse cultuur, althans in de Nederlandse cultuur van de laatste vierhonderd jaar, een zeer belangrijke rol gespeeld. Daarnaast hebben de joden, vroeger allemaal, nu niet meer altijd in dezelfde mate, deel aan een eigen cultuur, die in wezen godsdienstig is, maar die zich tot alle gebieden van het leven uitstrekt. Van beide vormen van joodse cultuur zijn overal in Nederland de uitingen te zien. Die variëren van het Spinozahuisje via de Bijenkorf en de grote Amsterdamse synagogen tot een piepklein begraafplaatsje ver in de provincie.

Jan Stoutenbeek en Paul Vigcveno, die eerder een gids voor joods Amsterdam het licht hebben doen zien, hebben hun werkterrein uitgebreid tot het hele land. En hoewel de Nederlandse joden nooit in groten getale land hebben kunnen verwerven en zo ook nooit plattelanders zijn geworden, is er nog een verbazend aantal plaatsen waar joden niet alleen zijn gaan wonen, maar ook een sjoeltje en een kleine begraafplaats hebben gesticht of andere tekenen hebben achtergelaten.

Een reisgids in beperkte zin is dit boek niet: in de inleidingen bij ieder hoofdstuk en overal tussen de regels door komt de geschiedenis van de joden in Nederland ter sprake. Die geschiedenis, zeker van lokaal niveau uit bekeken, is niet zo flatteus voor onze niet-joodse voorouders als we misschien zouden denken: vooral in de zeventiende en de achttiende eeuw blijkt de vrijheid die de joden genoten maar zéér relatief te zijn. De joden en hun godsdienst werden gedoogd, maar ambten en beroepen bleven meestal voorbehouden aan christenen. Doordat de joden, ook na het verkrijgen van gelijke rechten in de Franse Tijd, actief bleven in branches als straathandel. textiel en diamant, vormden ze een groep apart binnen de Nederlandse samenleving, tot aan de oorlog.