Leven en Lot

Tijdens de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog worden gewone, bange mensen in Rusland verleid tot allerlei kleine, banale vormen van verraad. Een van de meesterwerken van de twintigste eeuw een breed opgezet epos over de Russische Tweede Wereldoorlog, naar het voorbeeld van Tolstojs Oorlog en vrede nu voor het eerst in het Nederlands vertaald. Leven & lot, het inmiddels klassiek geworden meesterwerk van Vasili Grossman (1905-1964), is zelfs in de bewogen geschiedenis van de Sovjetcensuur een uitzonderlijk geval. Het boek staat bekend als roman die werd `gearresteerd , terwijl de auteur ongemoeid werd gelaten. In februari 1961, drie maanden nadat Grossman zijn boek had voorgelegd aan de redactie van het tijdschrift Znamja, verschenen er twee agenten van de KGB aan zijn deur met een huiszoekingsbevel. Vadim Kozjevnikov, de tijdschriftredacteur die had toegezegd Leven & lot in afleveringen te publiceren, was zo geschrokken van wat hij onder ogen kreeg dat hij het manuscript, zonder de auteur op de hoogte te stellen, had doorgestuurd naar de veiligheidsdienst. Het appartement van de schrijver werd grondig doorzocht en alles wat verband hield met de roman werd in beslag genomen: alle uitgetypte exemplaren, het oorspronkelijke manuscript, de kladversies en de aantekeningen voor het boek. Vervolgens werd Grossman beleefd verzocht de veiligheidsagenten te begeleiden naar de adressen waar zich afschriften bevonden bij zijn typiste werden behalve haar exemplaar ook het carbonpapier en het typelint dat ze had gebruikt geconfisqueerd waarna hij weer netjes thuis werd afgezet. De Sovjetstaat had geleerd van de ontluisterende affaire rond Boris Pasternak, wiens Dokter Zjivago triomfen vierde na de publicatie in het buitenland: ze deed er alles aan om Leven & lot op een geruisloze, onberispelijke manier te laten verdwijnen. In de resterende jaren van zijn leven werd Grossman niet vervolgd, en zelfs niet uit de Schrijversbond gezet, maar vakkundig gemarginaliseerd en doodgezwegen. `Ze hebben me gewurgd in mijn eigen portiek, zei hij zelf, kort voordat hij in 1964 aan maagkanker overleed. Het zou nog bijna twintig jaar duren tot een door Grossmans vriend Semjon Lipkin bewaard exemplaar van het boek naar Zwitserland werd gesmokkeld, waar de roman in 1980 voor het eerst verscheen.