Het verraad van het Noorderkwartier, Oorlog, terreur en recht in de Nederlandse opstand

'Ik vond zeer weinig huizen tussen Haarlem en Amsterdam die niet verbrand waren. Ik zag ook onderweg, tussen kadavers van beesten die hier en daar lagen, een naakt mens in het midden van de weg liggen, nagenoeg in het spoor van de wagens. Deze was geheel door de zon verdord, vrijwel geplet, zodat een bedaard mens moest schrikken als hij dit zag.' In het voorjaar van 1575 werden de bewoners van Hollands Noorderkwartier - het gebied ten noorden van Amsterdam - opgeschrikt door een dreigende Spaanse invasie. De Nederlandse Opstand was enkele jaren eerder uitgebroken. Tot dusver waren alle pogingen van de regering van Filips II om de Oranjegezinde rebellen uit dit waterrijke en afgelegen gebied te verlagen vergeefs geweest. Ditmaal deed het gerucht de ronde dat zich onder de oorlogsmoede bevolking verraders bevonden, die samenspanden om de vijand binnen te laten. Een aantal landlopers en boeren werd opgepakt; zij werden op de pijnbank gelegd, gedwongen de namen van hun opdrachtgevers te noemen, gevonnist en ter dood gebracht. Het spoor leidde ten slotte naar Jan Jeroensz., een advocaat uit Hoorn. In Het verraad van het Noorderkwartier wordt verteld hoe Jan Jeroensz. dankzij grote persoonlijke moed en een ongebroken vertrouwen in het recht aan zijn belagers wist te ontkomen. Voor het eerst wordt hier de Nederlandse Opstand beschreven uit het gezichtspunt van de gewone bevolking van stedelingen, boeren, vagebonden en op de vlucht geslagen katholieke geestelijken. Voor hen was de Opstand geen heroïsche vrijheidsstrijd, maar een doodgewone, 'smerige' oorlog. Het ging er niet om die oorlog te winnen: het ging erom hem te overleven.